Αθεράπευτος εφημεριδοφοβία

Γράφει ο/η

newsroom

Απολαυστική κωμωδία σε τρεις πράξεις είναι το έργο του Ιακωβάκη Ρίζου Νερουλού «Ο Εφημεριδόφοβος», τυπωμένο «εν Αθήναις», το 1837.

Τα γεγονότα διαδραματίζονται στο Αίγιο. Κύριοι πρωταγωνιστές ο Γεώργιος, «υγειονομοτελώνης εις Αίγιον», η γυναίκα του Ευφροσύνη, ο  φίλος του Κλεόμβροτος, πλούσιος έμπορος και δύο συντάκτες γνωστών εφημερίδων της εποχής.

Το έργο σατιρίζει τις μεθόδους του τύπου. Παράλληλα ηθογραφεί την Ελλάδα μετά την απελευθέρωση. Ο αναγνώστης χαίρεται λογοτεχνικότητα. Παρότι γραμμένο στην καθαρεύουσα, είναι ιδιαίτερα ευανάγνωστο και ευχάριστο.

Αυτό που πρωτίστως θαυμάζουμε είναι η σατιρική του διάθεση. Ο Γεώργιος καταδυναστεύεται από την ανάγκη του να αρέσει στην κοινή γνώμη. Υποθηκεύει το μοναδικό κτήμα της οικογένειας («σταφιδαμπελώνα πενταστρέμματον»), προκειμένου να ανταποκριθεί στα υπέρογκα έξοδα της συνδρομής πολυώνυμων εντύπων. Επιθυμία του ο έπαινος, μια ευνοϊκή γι΄ αυτόν κριτική από τις εφημερίδες ως αντάλλαγμα για τα υπέρογκα έξοδα των συνδρομών.

Τα διαλογικά μέρη αποκαλύπτουν τη σχέση τύπου – συμφερόντων, τη διαπλοκή με την εξουσία, την έλλειψη οποιασδήποτε δεοντολογίας. Οι εφημερίδες απαξιώνονται. Διαχωρίζονται από την επιστήμη της ιστορίας. Η συγγραφή συχνά καταντά συναλλαγή. Κολακείες και εκβιασμοί. Οι πολιτευόμενοι τις έχουν ανάγκη. Ασκούν επίδραση στην κοινή γνώμη. Το κοινό, από την άλλη, επιθυμεί σκάνδαλα, λίβελους, όχι απολογίες.

Στηλιτεύεται η φυλλοθηρική τακτική, η άσκοπη ρητορεία σε βάρος της ουσίας, οι ανενδοίαστες ύβρεις, όταν δεν επιτυγχάνεται το επιδιωκόμενο, ο κυνισμός τους. Οι δημοσιογράφοι γελοιοποιούνται. Εμφανίζονται ικανοί να κάνουν οτιδήποτε για λίγες δραχμές ή ένα κομμάτι ψωμί. Ο ρόλος τους απομυθοποιείται. Αποκαλύπτεται η κακοήθεια, η ιδιοτέλεια, ο μεταξύ τους ανταγωνισμός, που εύκολα ωστόσο μετατρέπεται σε σύμπνοια και στην πιο μικρή υποψία κέρδους.

Το γέλιο βγαίνει αυθόρμητα. Οι πληροφορίες ρέουν άφθονες. Ο θεσμός της προίκας. Η λειψανδρία λόγω πολέμου. Τα αρχαιοελληνικά ονόματα- στροφή στον κλασικισμό. Η χειροτεχνία (το εργόχειρο) ως βιοπορισμός γυναικών. Η υπόσχεση ως λόγος τιμής. Όμως και οι προοδευτικές ιδέες που έρχονται από την Ευρώπη για γάμο χωρίς προικοδοσία. «Η ευζωία απόρροια όχι της πλουσιότητας της κόρης, αλλά της φρόνησης, της γλυκύτητος του χαρακτήρος της μελλούσης συζύγου».

Σε δεύτερο πλάνο η βαυαροκρατία. Γίνεται αναφορά σε δημαγωγούς του Αγώνα. Φανερώνεται πως με ευκολία δινόταν σε κάποιον η μομφή «τουρκόφιλος», όταν δεν εξυπηρετούσε συμφέροντα. Εκθειάζονται οι Φαναριώτες, προσφιλείς, καθώς φαίνεται, στο συγγραφέα.

Ιδιαίτερο προσόν του έργου η γλώσσα. Λέξεις από τον Αριστοφάνη, το Λυσία, υβρεολόγιο της εποχής («γομάριον», «σαράβαλον»). Ο συγγραφέας αποδεικνύεται δεινός γλωσσοπλάστης. Επινοούνται λέξεις σύνθετες- που από μόνες τους είναι αστείες. Χρησιμοποιούνται αρχαία επιρρήματα, ευφάνταστες παρομοιώσεις, μεταφορές, λογοπαίγνια, παρηχήσεις, αναλογίες, που προσδίδουν ιδιαίτερη ομορφιά στο έργο και το καθιστούν ενδιαφέρον. Το ίδιο και η πλοκή. Έχει σασπένς.

Η «αθεράπευτος εφημεριδοφοβία» του υγειονομοτελώνη Γεωργίου, ανωτέρου υπαλλήλου του Βασιλέως, θα τον εμπλέξει σε περιπέτειες, ιδιαίτερα όταν επιτρέψει την είσοδο πλοίου πιθανώς μολυσμένου με χολέρα, οπότε ως υγειονομοτελώνης στην πόλη θα θεωρηθεί υπεύθυνος για μετάδοση επιδημίας. Όμως ο αναγνώστης θα χαρεί τις περιπέτειες της τρέλας του για τις εφημερίδες και την κοινή γνώμη.

Η κωμωδία «Εφημεριδόφοβος» του Ιακωβάκη Ρίζου Νερουλού είναι ευανάγνωστη, βγάζει γέλιο, διατηρεί ακόμη και σήμερα την επικαιρότητά της.  Παράλληλα, αποτελεί πίνακα ηθών του πρώτου μισού του 19ου αιώνα στην Ελλάδα. Μπορεί κάποιος να τη βρει στο διαδίκτυο.

Λίλια Τσούβα