Η οθωμανική απογραφή του 1454/55 στα βλαχοχώρια (19 οικισμούς) της περιοχής Ασπροποτάμου Τρικάλων

Γράφει ο/η

newsroom

Στον τιμητικό τόμο με τίτλο «Ενδιάμεσοι Κόσμοι» που είναι «Αφιέρωμα στον Καθηγητή Κωνσταντίνο Απ. Βακαλόπουλο» (Θεσσαλονίκη 2023, Εκδόσεις Κ. & Μ. Σταμούλη), μεταξύ άλλων εγκύρων ιστορικών μελετών που περιλαμβάνονται σ’ αυτόν, δημοσιεύεται και μια ενδιαφέρουσα εκτενέστατη μελέτη του φιλολόγου – ιστορικού Θεοδώρου Νημά με τίτλο «H οθωμανική απογραφή του 1454/55 στα βλαχοχώρια (19 οικισμούς) της περιοχής Ασπροποτάμου Τρικάλων: Πληθυσμός, παραγωγή, φόροι, ονόματα κατοίκων»  (σελ. 239-278). Η μελέτη αυτή έρχεται ως συνέχεια άλλων προηγουμένων του Θ. Νημά για την εν λόγω σημαντική απογραφή.

Ειδικότερα στην εν λόγω μελέτη εξετάζεται το περιεχόμενο της οθωμανικής απογραφής του 1454/55 (δηλ. πριν από 570 χρόνια) σε δεκαεννιά χωριά (οικισμούς) της ευρύτερης περιοχής Ασπροποτάμου του Νομού Τρικάλων που βρίσκονται στο Βορειοδυτικό τμήμα αυτού, επί της Πίνδου προς τα όρια με τους Νομούς Ιωαννίνων και Άρτης.

Πρόκειται για τα χωριά (οικισμούς):  Βελίτσαινα (Καλλιρρόη), Βετερνίκο (Νεραϊδοχώρι), Γαρδίκι, Γκλογκοβός (σήμ. διαλυμένος), Δέση, Δολιανά, Δραγοβίστι (Πολυθέα), Καμνιάι (Άγιος Νικόλαος), Κεράσοβο (διαλυμένος οικισμός κοντά στο Παλαιοχώρι Γαρδικίου), Κότορη (Κατάφυτο), Κρανιά, Λεπενίτσα (Ανθούσα), Μουτσιάρα (Αθαμανία), Μηλιά (ή Παλιομηλιά), Περτούλι, Πύρρα, Τζιούρτζια (Αγία Παρασκευή), Τυφλοσέλι (Δροσοχώρι) και Χαλίκι.

Τα στοιχεία αντλήθηκαν από το τουρκικό κατάστιχο που βρίσκεται στην Άγκυρα και δίνονται μεταφρασμένα και σχολιασμένα στα ελληνικά.

Μέσα από αυτές τις αναλυτικές καταγραφές, που δημοσιεύονται πρώτη φορά στα ελληνικά, πληροφορούμαστε: 1) τον αριθμό και τα ονόματα των Ελλήνων κατοίκων των εν λόγω δέκα εννιά χωριών, 2) τα εκτρεφόμενα ζώα, ήτοι πρόβατα (σε όλους τους οικισμούς), χοίρους (σε 9 οικ.), αλλά και μελίσσια (σε 12 οικ.), τα παραγόμενα τότε σ’ αυτούς γεωργικά προϊόντα, ήτοι σιτάρι (σε 14 οικ.), κριθάρι (σε 14 οικ.), δημητριακά αορίστως (σε 8 οικ.), κάνναβη (σε 7 οικ.), λινάρι (σε 2 οικ., Γαρδίκι και Μηλιά), μποστανικά/κηπευτικά (σε 8 οικ.), φρούτα αορίστως (σε 1 οικ., Δολιανά) και καρύδια (σε 9 οικ.).

Καλλιεργούσαν επίσης αμπέλια και παρήγαγαν κρασί πέντε (5) τα χωριά, ήτοι το Γαρδίκι, η Δέση, το Καμνιάι, το Κεράσοβο και η Μηλιά. Νερόμυλοι λειτουργούσαν στα Βελίτσαινα, Βετερνίκο, Δραγοβίστι, Καμνιάι και την Τζιούρτζια.

Παρατηρούμε ακόμα ότι είχε επιβληθεί και ένας ειδικός «φόρος εγκλημάτων και γάμων», ο οποίος επιβάλλεται με ενιαία φορολογία. Τον φόρο αυτόν κατέβαλλαν όλα σχεδόν τα χωριά, εκτός από δύο (Γκλογκοβός και Μουτσιάρα).

Επίσης υπήρχε και η σπέντζα, η οποία ήταν χρηματικός φόρος που εισέπρατταν οι σπαχήδες από τους εγκατεστημένους στα φέουδά τους Χριστιανούς χωρικούς και ο οποίος ήταν ανάλογος με την έκταση και την ποιότητα του καλλιεργούμενου εδάφους αλλά και την οικογενειακή κατάσταση του φορολογουμένου. Τον μεγαλύτερο φόρο της σπέντζας, πάνω από 1.000 άσπρα, κατά φθίνουσα σειρά, πλήρωναν: τα Βελίτσαινα (2.768 άσπρα), το Περτούλι (1.662 άσπρα),  το Δραγοβίστι (1.562 άσπρα), το Κεράσοβο (1.443 άσπρα), το Βετερνίκο (1.292 άσπρα), η Πύρρα (1.149 άσπρα) και η Μηλιά (1.043 άσπρα).

Ως προς τον πληθυσμό των αναφερομένων οικισμών, όπως αυτός συνάγεται από τον αριθμό των φορολογουμένων στον καθένα από αυτούς, διαπιστώνουμε ότι το 1454/55 τα Βελίτσαινα (σημ. Καλλιρρόη) προηγούνται με διαφορά των υπολοίπων χωριών (136 φορολογούμενοι), στη δεύτερη θέση είναι το Περτούλι με 79 φορολ, στην τρίτη το Δραγοβίστι, με 75 φορολ., στην 4η το Κεράσοβο με 66 φορολ., στην 5η το Βετερνίκο με 65 φορολ., στην 6η η Πύρρα με 55 φορολ., και ακολουθούν: στην 7η θέση η Λεπενίτσα με 52 φορολ., στην 8η θέση η Κότορη και η Μηλιά με 50 φορολ. το καθένα, στην 10η θέση το Χαλίκι με 46 φορολ., στην 11η θέση το Γαρδίκι με 39 φορολ., στην 12η θέση η Κρανιά με 37 φορολ., στην 13η το Καμνιάι, στην 14η το Τυφλοσέλι με 33 φορολ., στην 15η θέση η Δέση και η Μουτσιάρα με 31 φορολ. το καθένα, στην 17η θέση η Τζιούρτζια με 29 φορολ., στην 18η τα Δολιανά με 14 φορολ., και στην 19η (τελευταία) θέση ο Γκλογκοβός με 7 φορολ.

Στα εν λόγω χωριά, σύγκριση με τον σημερινό πληθυσμό τους αλλά και από το 1881 και εξής, έχουν σημειωθεί σημαντικές αυξομειώσεις, ενώ τα δύο (2) από τα δεκαεννιά (19) [Γκλογκοβός και Κεράσοβο] δεν υφίστανται πλέον.